Η λατινική έκφραση “lex parsimoniae” μεταφράζεται κυριολεκτικά ως “Law of parsimony” ή “νόμος της φειδούς” ή «νόμος της φειδωλότητας», ή «νόμος της οικονομικότητας» ή «νόμος της συντομίας» και είναι επίσης γνωστή και ως “ξυράφι του Occam” ή “ξυράφι του Ockham” (από τον Άγγλο φιλόσοφο William of Ockham στον οποίο αποδίδεται ~1285–1348). Εκφράστηκε από αυτόν στα Λατινικά ως:
“Entia non sunt multiplicanda praeter requitate” που μεταφράζεται ως
«Οι οντότητες δεν πρέπει να πολλαπλασιαστούν πέρα από όσο είναι αναγκαίο», ή ως
«Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται περισσότερα πράγματα από όσα είναι απαραίτητα».
Αυτή η αρχή επίλυσης προβλημάτων λέει ότι, όσον αφορά σε ανεξήγητα ή δυσεξήγητα γεγονότα, για οποιοδήποτε δεδομένο φαινόμενο, η απλούστερη από πολλές ανταγωνιστικές εξηγήσεις είναι πιθανότατα η πιο σωστή. Αν και άλλες, πιο περίπλοκες εξηγήσεις μπορεί τελικά να αποδειχθούν σωστές, όσο λιγότερες υποθέσεις περιλαμβάνει μια εξήγηση, τόσο το καλύτερο. Η «απλούστερη» δεν σημαίνει απαραίτητα αυτή που είναι «ευκολότερη». Σημαίνει μάλλον εκείνη με τις λιγότερες μεταβλητές στην εξίσωση ή τις λιγότερες εικασίες ή αυτή με τις λιγότερες προϋποθέσεις. Το “ξυράφι του Occam” ισχύει μόνο όταν μια απλή εξήγηση και μια περίπλοκη εξήγηση λειτουργούν εξίσου καλά. Εάν μια πιο περίπλοκη εξήγηση ερμηνεύει καλύτερα τα πράγματα από ότι μια απλούστερη, τότε θα πρέπει να επιλέγεται ως ορθότερη η περίπλοκη εξήγηση.
Μερικά παραδείγματα
Παράδειγμα I:
Δύο δένδρα έχουν πέσει κάτω μετά από μια νύκτα με δυνατούς άνεμο. Δύο είναι οι πιθανές εκδοχές:
1) Ο δυνατός άνεμος έριξε κάτω τα δένδρα.
2) Δύο μετεωρίτες κτύπησαν από ένα δένδρο ο καθένας, και μετά κτύπησε ο ένας τον άλλον και εξαφάνισαν τα ίχνη τους.
Παρόλο ότι όλα είναι πιθανά, θα πρέπει να συμβούν μια σειρά από απίθανα πράγματα για να έχουν κτυπήσει μετεωρίτες τα δένδρα, όπως: να έχουν κτυπήσει οι μετεωρίτες και μεταξύ τους για να μην αφήσουν σημάδια. Επιπλέον, οι μετεωρίτες είναι εξαιρετικά σπάνιοι και ακόμα περισσότερο σπάνιο γεγονός είναι το να πέσουν δύο μετεωρίτες μαζί σε διπλανά δένδρα. Δεδομένου ότι η δεύτερη εξήγηση περιλαμβάνει περισσότερες παραδοχές είναι πιθανότατα η λάθος εξήγηση. Το “ξυράφι του Occam” μας λέει ότι ο άνεμος έριξε τα δένδρα κάτω, γιατί αυτή είναι η απλούστερη εξήγηση και ως εκ τούτου πιθανότατα η ορθότερη.
Παράδειγμα II:
Ένα άτομο στέκεται στην οροφή ενός κτηρίου και αφήνει να πέσει ένα φτερό. Για τον υπολογισμό του χρόνου που κάνει το φτερό να φτάσει στο έδαφος, για να διευκόλυνση των μαθηματικών υπολογισμών, θα μπορούσε κάποιος να κάνει την παραδοχή ότι η αντίσταση του αέρα μπορεί να αγνοηθεί. Αυτή η παραδοχή είναι η ευκολότερη καθώς κάνει τα πράγματα μαθηματικά απλούστερα αλλά πιθανότατα θα οδηγήσει σε λάθος εκτίμηση του χρόνου που κάνει το φτερό να πέσει στο έδαφος
Παράδειγμα III:
Το “ξυράφι του Occam” βρίσκει επίσης εφαρμογή στην Ιατρική. Όταν υπάρχουν πολλές ερμηνείες των συμπτωμάτων η απλούστερη διάγνωση είναι αυτή που πρέπει να ελεγχθεί πρώτα. Αν ένα παιδί έχει ρινική καταρροή έχει πιθανότατα γρίπη και όχι κάποιο σπάνιο γενετικό ελάττωμα. Οι φοιτητές της Ιατρικής έχουν ακούσει από τους διδάσκοντες του να τους λένε ότι “αν ακούσεις ποδοβολητό, σκέψου άλογα – όχι ζέβρες”.
Παρόμοια αποφθέγματα…
Και άλλοι έχουν διατυπώσει παρεμφερείς εκφράσεις:
“We consider it a good principle to explain the phenomena by the simplest hypothesis possible”. [Ptolemy]
“Θεωρούμε καλή αρχή την εξήγηση των φαινομένων με την απλούστερη δυνατή υπόθεση” [Πτολεμαίος]
“We are to admit no more causes of natural things other than such as are both true and sufficient to explain their appearances. Therefore, to the same natural effects we must, so far as possible, assign the same causes”. [Isaac Newton]
“Πρέπει να παραδεχτούμε ότι δεν υπάρχουν άλλες αιτίες φυσικών φαινομένων εκτός από αυτές που είναι αληθινές και επαρκείς για να εξηγήσουμε την εμφάνισή τους. Επομένως, τα ίδια φυσικά αποτελέσματα πρέπει, στο μέτρο του δυνατού, να τα αποδίδουμε σε ίδιες αιτίες” [Ισαάκ Νεύτων]
“Whenever possible, substitute constructions out of known entities for inferences to unknown entities”. [Bertrand Russel].
Το “ξυράφι του Occam” απαντά και ως “KISS principle” ή “Keep It Simple Stupid!”
Και ως συνήθως, αν μελετήσει κάποιος σχολαστικά την αρχαία Ελληνική Γραμματεία θα διαπιστώσει ότι οι Αρχαίοι Έλληνες Φιλόσοφοι έχουν ήδη πρώτοι γράψει κάτι…
Για το Lex parsimoniae ο Αριστοτέλης είχε ήδη γράψει πρώτος στο Ἀναλυτικὰ Ὕστερα (Βιβλίο Α, Κεφάλαιο 25): Ὅτι μὲν οὖν ἡ καθόλου βελτίων τῆς κατὰ μέρος, τοσαῦθ᾿ ἡμῖν εἰρήσθω· ὅτι δ᾿ ἡ δεικτικὴ τῆς στερητικῆς, ἐντεῦθεν δῆλον. ἔστω γὰρ αὕτη ἡ ἀπόδειξις βελτίων τῶν ἄλλων τῶν αὐτῶν ὑπαρχόντων, ἡ ἐξ ἐλαττόνων αἰτημάτων ἢ ὑποθέσεων ἢ προτάσεων. εἰ γὰρ γνώριμοι ὁμοίως, τὸ θᾶττον γνῶναι διὰ τούτων ὑπάρξει· τοῦτο δ᾿ αἱρετώτερον. λόγος δὲ τῆς προτάσεως, ὅτι βελτίων ἡ ἐξ ἐλαττόνων, καθόλου ὅδε· εἰ γὰρ ὁμοίως εἴη τὸ γνώριμα εἶναι τὰ μέσα, τὰ δὲ πρότερα γνωριμώτερα, ἔστω ἡ μὲν διὰ μέσων ἀπόδειξις τῶν [86b] Β Γ Δ ὅτι τὸ Α τῷ Ε ὑπάρχει, ἡ δὲ διὰ τῶν Ζ Η ὅτι τὸ Α τῷ Ε. ὁμοίως δὴ ἔχει τὸ ὅτι τὸ Α τῷ Δ ὑπάρχει καὶ τὸ Α τῷ Ε. τὸ δ᾿ ὅτι τὸ Α τῷ Δ πρότερον καὶ γνωριμώτερον ἢ ὅτι τὸ Α τῷ Ε· διὰ γὰρ τούτου ἐκεῖνο ἀποδείκνυται, πιστότερον δὲ τὸ δι᾿ οὗ. καὶ ἡ διὰ τῶν ἐλαττόνων ἄρα ἀπόδειξις βελτίων τῶν ἄλλων τῶν αὐτῶν ὑπαρχόντων. ἀμφότεραι μὲν οὖν διά τε ὅρων τριῶν καὶ προτάσεων δύο δείκνυνται, ἀλλ᾿ ἡ μὲν εἶναί τι λαμβάνει, ἡ δὲ καὶ εἶναι καὶ μὴ εἶναί τι· διὰ πλειόνων ἄρα, ὥστε χείρων.
Ίσως μια καλή σύγχρονη σχετική δήλωση είναι το απόφθεγμα του Άλμπερτ Αϊνστάιν:
“Everything should be made as simple as possible, but not simpler”
“Όλα πρέπει να γίνουν όσο πιο απλά γίνεται, αλλά όχι απλούστερα”
Το πρώτο μέρος της πρότασης εκφράζει το ξυράφι του Occam, ενώ το δεύτερο μέρος είναι μια εκλεπτυσμένη βελτίωση του πρώτου μέρους.
Μερικά ζητήματα…
Το “ξυράφι του Occam” είναι περισσότερο ένας γενικός «κανόνας», όχι ένας «νόμος», οπότε η λατινική λέξη «lex» είναι στην πραγματικότητα ένας εσφαλμένος χαρακτηρισμός.
Ένα άλλο ζήτημα με το “ξυράφι του Occam” είναι ότι η πρόταση δεν αφορά σε πραγματικά ή οντότητες (=entia), αλλά σε “εξηγήσεις” ή “ερμηνείες” ή “υποθέσεις”.
Επίσης, η χρήση της λέξης “ξυράφι” ακούγεται περίεργη σε αυτό το πλαίσιο, αλλά χρησιμοποιείται στη φιλοσοφία για να περιγράψει το «ξύρισμα» των περιττών εξηγήσεων/υποθέσεων!
Leave a Reply